Walter Vogels: Spreken doden nog? Saul en Samuël in Endor (1 S 28,3-25)Jota 23 (1994) 13-23Diep in vele mensen bestaat er de overtuiging, - of is het hun hoop? - dat het leven niet eindigt met de dood, datook de banden die men hier op aarde heeft opgebouwd met anderen voortduren na de dood, dat de levenden ende doden met elkaar in contact kunnen treden, al is het dan op een nieuwe en mysterieuze manier. De fascinatievoor de doden-als-niet-afwezig kan belicht worden vanuit het verhaal van Saul die Samuël laat oproepen (1 S28,3-25). Dit intrigerend en geheimzinnig verhaal is uniek in de bijbelse traditie. Om het te begrijpen zullen wehet eerst plaatsen in het bijbelse denken over over de doden en het dodenrijk, daarna zullen we het verhaalonderzoeken en eindigen met wat dit verhaal ons zegt over de vraag: kunnen doden nog spreken en in contacttreden met de levenden?I. Het dodenrijk en de aardeNa de dood gaat de mens naar de sjeol, het rijk der doden. Het is een onderaardse plaats waarin men 'afdaalt'.Jakob zegt: 'Treurend daal ik af naar mijn zoon in het dodenrijk' (Gn37,35; vgl. Nu 16,28-33; 1 K 2,6). Er heerstvolstrekte duisternis, 'het dal van het donker, het stikke donker' (Job 10,21). A11e mensen, goeden en kwaden,Israëliet of vreemdeling, komen er samen, het verzamelhuis van al wat leeft (Job 30,21; vgl. Is 14,9-11).Eenmaal dood is en blijft de mens dood. 'Als een mens eenmaal geveld is, blijft hij liggen zolang de hemelbestaat, hij slaapt en wordt niet meer wakker' (Job 14,12). Niemand keert dan ook terug uit het dodenrijk, 'zokomt geen mens meer terug uit de afgrond' (Job 7,9). Het is het rijk van de eeuwige rust, 'want o, neerliggen,rust hebben, slapen, ongestoord' (Job 3,13). Deze rust betekent een verlossing voor mensen die veel geledenhebben, 'De dood is verkieslijker dan een bitter leven en de eeuwige rust gaat boven een slepende kwaal' (Sir30,17).Schimmen: De schimmen die na de dood in de sjeol zijn afgedaalt worden beschreven als irefa'im, schimmen,scha...